Günümüzde internetin hayatımızda önemli bir yeri olduğunu bilmeyen yoktur sanırım. Hayatımızda önemli bir yere sahip olan internet, alışverişten araştırmaya, eğitimden ticarete pek çok alanda bize kolaylıklar sağlıyor. Buna bağlı olarak internet ortamında pek çok bilgi bulunuyor. Bu yazı bile internette ulaşabileceğiniz “İnternette doğru ve güvenilir bilgiye nasıl ulaşabilirim?” bilgisine ulaşmanızı sağlayacak bir internet bilgisi.
Peki bu yazı başta olmak üzere internetteki bilgiler ne kadar doğru? İnternette güvenilir bilgiye nasıl ulaşılır? Sanal ortamdaki bilgilerin ne kadarı doğrudur? Bu yazıda tam olarak bu ve benzeri sorulara cevap veriyor olacağız.
Konu Başlıkları
İnternette Doğru ve Güvenilir Bilgiye Nasıl Ulaşılır?
İnternet, ulaşılabilirlik konusunda bilgiye erişmede kullanılan en kolay ve ekonomik araçtır. Bununla birlikte internet, kullanıldıkça içerisindeki bilgilerin artıyor da olduğu bir araç. Önüne geçilemeyen bir hızla yayılan bu bilgilerin doğruluğu ve güvenilirliği de kontrolden çıkmış durumda. Herhangi bir konu hakkında pek çok farklı siteden pek çok farklı bilgiye ulaşılabiliyor. Bu kadar bilgi çeşitliliği arasında merak ettiğimiz konudaki en doğru ve güvenilir bilgiye ulaşmamız zorlaşabiliyor.
İnternette doğru ve güvenilir bilgiye ulaşmak için yapılabilecek pek çok şey var elbette. Doğru ve güvenli olmayı kendine görev edinmiş kaynakları kullanarak internette doğru bilgiye ulaşabiliriz. Bu sayede doğru bilgiye erişme konusunda ilk adımı atarız. Bunu yapmak için öncelikle doğru kaynakları bilmek gerekiyor. Doğru olarak nitelendirdiğimiz kaynakları öğrendikten sonra kendimize göre doğru kaynak analizi yapabiliyor olmamız gerekiyor. Hâlihazırda var olan ve doğru olduğunu düşündüğümüz kaynakların istediğimiz bilgileri içeriyor olmaması durumunda kendi doğru kaynaklarımızı bulabiliyor isek doğru ve güvenilir bilgiye ulaşmaya biraz daha yaklaşmış oluyoruz.
Kaynak belirleme konusunda yeterli seviyeye geldikten sonra hangi bilgiyi hangi kaynakta bulabileceğimizi de zaman içerisinde gözlemlememiz gerekiyor. Her bilgiyi her kaynaktan alamayacağımızın bilincinde olarak sürekli kaynak dağarcığımızı geliştirerek yeni kaynakları da keşfe çıkmamız gerekiyor. Bu sayede edinmek istediğimiz bilgiyi doğru olduğuna inandığımız kaynaklardan edinmiş oluruz. Bu durumun interneti iyi kullanmak ile de doğrudan alakası bulunuyor.
İnternette güvenilir bilgiye ulaşmanın yolları şu üç maddeden geçiyor:
- Doğru Mecraları / Araçları Öğrenme
- Bilinen Doğru Kaynakları Öğrenme
- Yeni Kaynaklar Keşfedebilme (Kişisel Kaynaklar)
Bu maddelerin detayları ise şu şekilde:
Doğru Mecraları / Araçları Öğrenme
İnternette doğru ve güvenilir bilgiye ulaşmak için ilk olarak mecra seçmek gerekir. Genellikle bilgiyi arama motorlarında ararız. Nadiren de olsa aklımıza daha önce girmiş bir kaynağı tercih ederiz (Örneğin ekonomi hakkında bir bilgi almak istiyor isek takip ettiğimiz bir ekonomistin blog sitesi ya da YouTube kanalı). İnternette bilgiye ulaşırken kullandığımız mecralar çeşitli filtrelemeler yapmamızı sağlayarak bilgiye daha kolay ulaşmamızı sağlıyor.
Herhangi bir konuda bilgi almak istediğimizde öncelikle arama motorlarını kullanırız ve çıkan sonuçlar içerisinde bir ya da birkaç sonuç dikkatimizi çeker ve o sonuca tıklarız. Karşımıza çıkan sonuçların başlıkları, açıklamaları ya da görselleri o sonuçlara tıklamamıza en çok etki eden unsurlardır. Fakat özellikle Google ve YouTube içerisinde bir bilgiye ulaşmak için arama yapıyor isek dikkat etmemiz gereken daha önemli bir detay bulunuyor. O detay ise bir sonraki başlık olan Kaynak. Arama sonuçlarında daha önceden biliyor olduğumuz bir kaynağın bağlantısına diğer sonuçlardan daha önce tıklarız. Bu aslında doğru bilgiye ulaşmak için bir yöntemdir.
Doğru araç ve mecra seçmek için öncelikle aradığımız bilginin türünü bilmek gerekir. Eğer aradığımız bilgi belge formatlarında ise genelde arama motorlarını kullanmamız gerekir. Eğer aradığımız bilgi video ise video arama motorları içerisinde arama yapmamız gerekir. (YouTube gibi) Zaten Google üzerinde arama yapınca YouTube sonuçları da çıkıyor diyecek olursanız kısmen haklısınız demektir. Fakat arama filtrelemek, üçgeni daraltmaktır. Aradığınız bilgiye daha hızlı ulaşmanızı sağlar. Diğer yandan daha doğru bir bilgi edinme süreci deneyimlemiş olursunuz.
Bu bilgilere dayanarak erişmeye çalıştığınız bilginin öncelikle türünü belirleyin. Daha sonra bu türe uygun bir mecra belirleyin. Google, YouTube, sözlük ya da dergi gibi. Bilginin türü belirlendikten sonra mecra da belirlenmiş olacaktır. Mecra belirlendikten sonra ise kaynak belirlenmelidir.
Bilinen Doğru Kaynakları Öğrenme
Bilinen doğru kaynakları öğrenmek özellikle tecrübesiz internet kullanıcıları için oldukça önemlidir. İnterneti yeni kullanmaya başlamış bireylerin sırf internette yazıyor diye doğru olduğunu düşündüğü pek çok yanlış bilgiye erişmesi sonucunda yanlış bilginin yayılması muhtemeldir. Kaynak seçimi bu noktada oldukça önemlidir. Tecrübesiz bir internet kullanıcısının daha önceden öğrenmiş olduğu birkaç kaynak sayesinde istediği bilgiye doğru ve güvenli olarak ulaşması da bir diğer muhtemel durumdur. Bu yazının hedefi de bilgiye doğru ve güvenli olarak ulaşılması açısından kaynakların da doğru seçilmesine yardımcı olmaya çalışmaktır.
Doğru ve güvenilir bilgiye ulaşmak için doğru ve güvenilir kaynakları seçmemiz son derece önemli.
Doğru ve güvenilir kaynak kavramı nedir? | Doğru ve güvenilir kaynaktan kastımız, bilgiyi kişisel ya da kitlesel amaçlar ile sabote veya manipüle etmeden, tarafsızlık ve bilimsellik gözeterek aktarmayı hedefleyen kaynakları seçmektir. Eğer kaynağımız doğru ve güvenilir ise almak istediğimiz bilgiler de doğru ve güvenilir olacaktır. Bu bağlamda internette doğru ve güvenilir bilgiye ulaşmak için yapılması gereken ilk hamle doğru araç/mecra seçmek. Daha sonra doğru ve güvenilir bir kaynak seçmek.
Peki güvenilir kaynaklar nelerdir?
İnternet ortamında bilgi sağlamak için oldukça fazla kaynak bulunuyor.
- WikiPedia
- Google Akademi
- Resmi Kaynaklar
- Bireysel Kaynaklar
Bu kaynaklardan en meşhur olanı hepimizin de biliyor olduğu gibi WikiPedia’dır. WikiPedia, herkesin katkıda bulunabildiği özgür bir ansiklopedi olarak tanımlıyor kendini. Bilgiye katkıda bulunmaya imkân veren oldukça faydalı bir kaynak bizler için. Herhangi bir konuda bilgi almak için kullanabileceğimiz kaynakların başında gelen WikiPedia, haber sitelerinden, kişisel bloglardan ya da sosyal medya paylaşımlarından aldığınız bilgiler gibi bilimsel açıdan desteksiz, ispatlanmamış ve rasyonellikten uzak bilgiler vermemeye çalışan sayılı kaynaklardandır.
WikiPedia’nın yetersiz kaldığı durumlarda ise benzeri kaynaklardan yardım almak gerekir. Bu durumlarda WikiPedia benzeri bir ansiklopedi bulunamıyor ise Google Akademik’den yardım alınabilir. Google Akademi ise akademik makalelerin oluşturduğu bir Google hizmetidir. Buradaki makaleler internette erişebileceğiniz en doğru bilgileri içermektedir. Bu tam anlamı ile doğru oldukları anlamına gelmese de internette erişebileceğiniz güvenli bilgi kaynaklarından olmadığı anlamına da gelmez.
Google Akademi üzerinde bulunan makaleler akademisyenler tarafından yazılır ve çeşitli onay süreçlerinden geçer. Burada bilginin oluşması ve yayınlanması rastgele yapılmaz. Yayınlanan makaleler diğer akademisyenler tarafından incelenir, onaylanır ve yayınlanır. Bu sayede bilgiler belirli bir düzene göre yayınlanır. Sosyal medya paylaşımları ve amatör blog yazılarından ziyade buradaki bilgiler gerçeğe ve doğruluğa çok daha yakındır. Bu yüzden Google Akademi, internette doğru ve güvenilir bilgiye ulaşmada oldukça önemli bir yere sahiptir. Tercih edilmesi gereken bir elektronik bilgi kaynağıdır.
İnternette güvenilir bilgiye ulaşmak için tercih edilmesi gereken kaynaklardan diğeri ise Resmi Kaynaklardır. Resmi kaynaklar genelde bir takım bilgilerin çıkış kaynaklarıdır. Bilgiler doğrudan bu kaynaklarda oluşur. Örneğin Covid-19 virüsü hakkında ülkemizde olup bitenler hakkında bilgi alınmak istendiğinde Sağlık Bakanlığının COVID-19 resmi web sayfası kaynak olarak kullanılmalıdır. Ülkemizde yapılan toplam test sayısı, toplam vaka sayısı, toplam vefat sayısı, toplam yoğun bakımdaki hasta sayısı, toplam entübe hasta sayısı ve toplam iyileşen hasta sayısı hakkında en doğru bilgi sağlık bakanlığının web sitesinde ilgili sayfada yer almaktadır.
Örnekte COVID-19 hakkında bilgi almak istendiğinde ne yapılması gerektiği yer alsa da bu örnek başka konular için de geçerlidir. Örneğin COVID-19 ile ilgili ulaşım hakkındaki yasaklar hakkında bilgi almak için T.C. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığının Covid-19 Tedbirleri Sayfası kaynak olarak kullanılabilir. Ayrıca şehirlerde uygulanan sokağa çıkma yasakları hakkında en doğru ve güvenilir bilgiler de her şehrin kendi resmi valilik sitesinden edinilebilir.
Resmî Kaynaklar kurumların ve şirketlerin doğrulanmış elektronik kaynakları olmalıdır. Sadece devlet siteleri resmi kaynak olarak algılanmamalıdır. Örneğin meclis ve cumhurbaşkanı tarafından çıkarılan yasa, kararname, yönetmelik, genelge gibi kararlar hakkında bilgi almak için kullanılabilecek en resmi kaynak Resmi Gazete’dir. Resmî Gazete’de yayımlanan kanunlar, Cumhurbaşkanlığı kararnameleri, yönetmelikler, tebliğler ve diğer düzenleyici idari işlemler hakkında en doğru ve güvenilir bilgiye erişmek için ise Mevzuat Bilgi Sistemi tercih edilmelidir.
Bu gibi örneklerin ardı arkası kesilmeyeceği için örnekleri gruplamaya çalışarak anlattığımı fark etmişsinizdir. Bu sebeple ulaşmaya çalıştığınız bilgileri sizler de kendi içinde kategorize etmeli ve bu kategorileri zamanla kafanızın içerisinde belirli kaynaklara endekslemelisiniz. Sağlık hakkında bilgi almak istediğinizde öncelikle Sağlık Bakanlığının ya da Sağlık Bakanlığına bağlı elektronik kaynakların değerlendirilmesi gerektiğinin bilincinde olmalısınız.
İnternette doğru ve güvenilir bilgiye ulaşmanın en önemli yollarından birinin doğru kaynak seçmek olduğunun bilincinde olarak çok daha doğru bir bilgi edinim sürecine girebiliriz. Bu sayede kullanabileceğimiz kaynaklar öncelikle yukarıda da belirttiğim gibi resmi kaynaklar olmalıdır. Bu resmi kaynaklar kurumların ve kuruluşların resmi elektronik kaynaklarıdır. Üniversitelerin, bakanlıkların, şirketlerin ve bilgi odaklı kurulmuş büyük platformların içerdiği bilgilere öncelik vererek resmi kaynakları kullanarak doğru bilgiye ulaşma konusunda önemli bir adım atmış oluruz. Bunu alışkanlık haline getirerek ise zaman içerisinde yaptığımız araştırmalarda çok daha hızlı ve kolay olduğu gibi, doğru ve güvenli bir şekilde de bilgi edinebiliriz.
Yeni Kaynaklar Keşfedebilme (Kişisel Kaynaklar)
Aradığımız bilgilerin resmi kaynaklarda yer almıyor olması durumunda ise resmi olmayan bireysel kaynaklardan faydalanmalıyız. Burada bilgi edinme sürecine giren kişinin üzerine oldukça fazla sorumluluk düşmektedir.
Bireysel Kaynaklar | Bir işin bir kişi ya da topluluk tarafından iyi şekilde yapılıyor olduğuna inandığınız oldu mu? İnternette takip ettiğiniz bir site, YouTube kanalı ya da sosyal medya fenomeni var mı? Muhtemelen cevabınız evet’tir. Bu cevaba istinaden örnek olarak arabalar hakkında oldukça bilgili olan Doğan Kabak’ı ele alalım.
Daha önce internette arabalar hakkında birkaç araştırma yapmış birisinin Doğan Kabak’ın ürettiği içeriklere denk gelmiş olması oldukça yüksek bir ihtimaldir. Kendisi daha önce araç dergilerinde editörlük ve yöneticilik yapmış biri olarak arabalar hakkında video içerikleri üretmektedir. Bunu bilen birinin arabalar hakkında edinmek istediği spesifik bir bilgiyi Doğan Kabak’ın YouTube kanalından öğrenmek istemesi, kişinin doğru ve güvenilir bilgi edinme sürecinde kendi kaynağını doğru olarak seçebiliyor olmasına bir örnektir.
Diğer bir örnekte yine arabalar üzerinden ilerlemek istiyorum. İkinci el araba alırken pek çok araştırma yaparız. Hele ki tecrübesiz alıcı konumunda isek bu araştırma daha da zahmetli geçer. Bu konuda daha önce karşılaşmış olduğum iki YouTube kanalı üzerinden örnek verebilirim. İkinci el araç alırken en çok dikkat etmeniz gereken noktalar, ince detaylar, sıklıkla yapılan hatalar ve diğer tavsiyeler ile oluşturulan içerikler ile takipçilerine oldukça faydalı olan bu iki kanalın ismi Onay Oto Ekspertiz ve Tarcanlar Tuning Ekspertiz Kocaeli.
Öncelikle bu iki kanal ile ücretli bir ortaklığımızın bulunmadığını bildirmek isterim. Tarafsız olarak değerlendirdiğimi bilmeniz konuyu daha iyi kavramanıza yardımcı olacaktır. Kanalları genel olarak inceleyip içerikleri hakkında bilgi sahibi olabilirsiniz.
Bu örneğin en önemli amacı, araba alıp satarken en çok karşılaşılan sorunların ve bu sorunların çözümleri hakkında bilgi edinmenin en güvenli ve doğru yolunun bu işi zaten yıllardır yapıyor olan insanların tecrübelerinden istifade etmektir. Fiziksel olarak bu tür firmaları her istediğinizde ziyaret edip bir şeyler öğrenmek oldukça güç olacaktır. Dijital teknolojilerin sağladığı faydalar sayesinde başka şehirlerdeki bilgili insanların tecrübelerinden de kolaylıkla istifade edilebiliyor.
Araba hakkında edinilecek bilginin kaynağı, o bilgiye sahip olduğunu bildiğiniz güvenilir bir kaynak olmalı. Kaynağın güvenilirliğini kaynağı enine boyuna inceleyerek öğrenebilirsiniz. Verdiğim iki örnekte bahsi geçen kişi ya da kurumların hakkında hiçbir şey bilmiyor olduğunuzu düşünerek onları internette araştırın. İçeriklerini inceleyin. Zaten işlerinde ne kadar iyi olduklarını görüp onların sözlerine güveneceksiniz. Bu %100 doğru bir yaklaşım değil. Ama ne yapılacağı bilinmeyen bir araştırma sürecinde, bu işe yıllarını vermiş ve kendini kanıtlamış kişilerin görüşlerine öncelik verilebilir. Bu yüzden Bireysel Kaynaklar olarak adlandırdığım bu kaynak türünü öneriyorum.
Kaynak çeşitlerini olabildiğince detaylı olarak ifade etmeye çalıştım. Yazının bundan sonraki kısmında ise yazıyı okurken aklınıza gelebileceğini düşündüğüm bazı sorulara cevap vermeye çalışacağım. Bu soruları sizin bu yazıyı okurken sorabileceğiniz sorular olabilir. Ayrıca bu yazıya henüz girmemişken aklınızda yer etmiş sorular da olabilir.
Biz Hangi Tür Kaynağız? Güvenli Kaynak Mıyız? (webdeyazilim.com)
Bu yazıyı okurken belki aklınıza bu soru gelmiştir. İnternette doğru ve güvenilir bilgiye nasıl ulaşılır adında bir içerik üretiyoruz. Bu içerik tam da aradığınız konuda size bilgi sağlamasını düşündüğünüz içerik. Peki bu içerik/kaynak (webdeyazilim.com) ne kadar güvenilir?
Bu soruya doğrudan cevap veremiyor olsam da şu şekilde ifade edeyim: Arabalar hakkında uzun yıllar tecrübe sahibi olmuş Doğan Kabak örneğini hatırlayın. Ya da oto ekspertiz kanallarını. Kendi tecrübelerini de kullanarak hali hazırda yaptıkları işleri sunum haline getirip yayınlıyorlar. Bunu o konuda araştırma yapan insanlar için yapıyorlar. Onların bilgi ihtiyaçlarını gidermek için. Bu bilgiyi de verebilecek en doğru kişiler kendileri olduğundan bilgi alışverişi oldukça verimli geçiyor.
Benzeri bir durum bizim size sunduğumuz içeriklerimizde de söz konusu. Bizim sitemizdeki içerikler tık tuzağından uzak ve mümkün olduğunca rasyonel ifadeler ile sizlere sunuluyor. Bilginin oluşma, düzenlenme ve dağıtılma süreci bizim açımızdan oldukça önemli bir süreçtir. Tecrübeler ve standartlar ile harmanlanan bu içerikler sizlerin bazı hataları yapmasına engel olmayı amaçlarken doğru bilgileri almanızı sağlamak adına yayınlanmaktadır. Bu içerikte olduğu gibi.
Bu yüzden doğru bilgi hakkında olan bu yazının ne kadar doğru olduğunu sizin kanaatinize bırakıyorum.
Yanlış bilgi edinme süreci hakkında neler söyleyebiliriz?
Öncelikle bir bilginin doğruluğunu her zaman kesin olarak bilemeyiz. Ama bazı bilgilerin yanlış olduğunu, en azından doğru olmayabileceğine dair şüpheleri kesin olarak bilebiliriz. Bunu basit bir analiz ile yapabiliriz.
Yukarıdaki +2000 kelime ile ifade edilen doğru bilgi sürecine herhangi bir şekilde uymayan bilginin öncelikle doğruluğundan şüphe edilmeli. Bu şüphe ile o bilginin doğru mu yanlış mı olduğunu anlayacak kadar araştırma yapılabilir. Şüphe, araştırmayı tetikler. Herhangi bir Twitter hesabından atılan bir tweet binlerce insan tarafından doğru olarak değerlendiriliyor. Ya da doğru olan o bilgi yanlış olarak kabul edilebiliyor.
Özellikle sosyal medya üzerinde bulunan içeriklerdeki bilgiler ilk olarak içeriği yayınlayan hesapların güvenilirliği kadar güvenilirdir. Sosyal medya internetin alt dallarındandır. Buradaki resmi ve doğrulanmış hesapların verdikleri bilgiler dikkate alınabilir. Fakat kesinlikle doğru oldukları anlamına gelmez. Özellikle resmi kaynaklarda olduğu gibi, sosyal medya hesaplarındaki resmi kurum, kuruluş ve kişilerin hesapları o kişilerin yetkileri hakkında en doğru bilgileri alabileceğiniz yerdir.
Örneğin sağlık hakkında sosyal medyadan alınan bir bilginin doğruluğu hep tartışılır. Fakat sağlık bakanlığının ve sağlık bakanının resmi sosyal medya hesaplarından yapılan bir açıklamanın diğer bilgi kaynaklarına nazaran daha doğru olduğunu söyleyebiliriz. Herhangi bir hesaptan atılan bir tweet ile bir bakanlığın attığı tweet doğruluk ve güven açısından aynı olmayacağı için resmi hesap olduğu doğrulanan sosyal medya hesaplarından alınan bilgilere öncelik verilmelidir.
Diğer hesaplardan elde edilen bilgi çarpıtılmış olabilir. Bu bilgiler siyasi amaç ile çarpıtılıyor olabilir. Ticari amaç ile çarpıtılmış bir sürü içerik yayınlanmaktadır. Çıkarcılık gözeterek dağıtılan bu içeriklerin doğruluğu, yetkili kanallardan teyit edilmelidir. O kanallar hakkında da bu yazı içerisinde yeterince bilgi vermiştik.
Genel Sonuç
İnternette doğru ve güvenilir bilgiye ulaşmak için, öncelikle kaynakların doğruluğu gözetilmelidir. Tam doğrusu değil en doğrusu o kaynaktan alınacağı için ilgili kaynak dışındaki kaynaklardan alınan bilgilere hep şüphe ile bakılmalıdır. Bu, bilginin daha doğru edinilmesini sağlar.
İnternet ortamında görülen herhangi bir içeriğin yeterince araştırılmadan direkt olarak kabul edilmesi son derece yanlış bir bilgi edinme yöntemidir. Elde edilen bilgiler enine boyuna araştırılmalı, güvenli kaynaklardan teyit edilmeli ve imkân var ise delile dayandırılmalıdır. Araştırılan bilginin önemlilik derecesine göre bu gereklilikler artabilir ya da azalabilir.
İnternet ortamında elde edilen bilgiler internet çağında gittikçe daha da önemli hale geliyor. Hemen her konuda yardım aldığımız internetteki bilgilerin genelde doğru olacağı düşünülüyor. Maalesef ki ülkemizde böyle bir alışkanlık var. Bu alışkanlığın sorgulamamak üzerine kurulmuş olması büyük bilgi kirliliklerini beraberinde getiriyor. Bu bilgi kirliliğini bir nebze olsun engellemek amacı ile yazdığım bu yazı umarım amacına ulaşır. Diğer yazılarımızda görüşmek üzere.
